17 jan Recensie Praktisch Handboek Voedselbossen – Martin Crawford

Al jaren geldt “Creating a Forest Garden, Working with Nature to Grow Edible Crops” van Martin Crawford als hét standaardwerk over voedselbossen in een gematigd klimaat. Crawford heeft een indrukwekkende ervaring en het boek staat vol slimme theorieën, handige plantenlijsten en praktische adviezen. Voedselbossen zijn hot in Nederland en België en veel voedselboswachters hebben het boek dan ook in de kast staan. Uitgeverij Schildpad Boeken vond het tijd voor een vertaling en bracht die onlangs uit onder de titel “Praktisch Handboek Voedselbossen – ontwerp, aanleg en onderhoud van een eetbare bostuin”. Ze stuurden mij een recensie-exemplaar. Is de vertaling net zo goed als het origineel? En wanneer moet je het boek kopen (en wanneer niet)? Hier mijn recensie.

Voedselbossen?

Een voedselbos is een divers systeem wat lijkt op een natuurlijk bos, maar waarin veel verschillende eetbare gewassen worden gekweekt. Doordat de processen in een natuurlijk bos worden nagebootst, doet de natuur het meeste werk, is er minder kans op ziekten en plagen, blijven planten jarenlang productief en ontstaat een veerkrachtig systeem. Door alle lagen (kruin, struik, kruid, klim, wortel enz) van een bos te benutten kan de opbrengst per vierkante meter ook nog eens erg hoog zijn. Anders dan de moestuin of de gangbare landbouw, ligt de focus niet op eenjarige gewassen, maar op doorlevende planten. Dat scheelt werk en vergroot het oogstseizoen.

Er groeit een grote diversiteit aan gewassen die worden gekozen op basis van hun functies. Naast voedselvoorziening voor de mens, kan dat bijvoorbeeld voedsel voor dieren, insecten, bodemverbetering, windkering, stikstofbinding of hakhout zijn. Voedselbossen, en het aanverwante permacultuur, bestaan al jaren maar zijn de afgelopen jaren veel populairder geworden. Geen wonder dat er steeds meer boeken over verschijnen.

De auteur: Martin Crawford

Martin Crawford is in Engeland een van de voedselbos-guru’s en zijn klimaat is niet heel anders dan het onze. Hij heeft ruim twintig jaar ervaring met voedselbossen en geeft regelmatig cursussen in zijn voedselbos van 0,8 hectare. Ook is hij directeur van het Agroforestry Research Trust, een organisatie die onderzoek doet naar agroforestry in gematigde klimaten en daar cursussen over geeft.

Creating a Forest Garden, Working with Nature to Grow Edible Crops

Het originele boek, Creating a Forest Garden, Working with Nature to Grow Edible Crops, kwam al in 2010 uit en geldt als standaardwerk voor wie een voedselbos wil aanleggen in een gematigd klimaat zoals het onze. Er zijn inmiddels meer boeken over voedselbossen, maar in mijn ervaring is dit het meest complete werk voor onze regio. Kwekers in Nederland die zich specialiseren in eetbare planten voor voedselbossen lijken de plantenlijsten in het boek als leidraad voor hun assortiment te gebruiken.

In de zomer van 2017 kocht ik het boek en een jaar later gebruikte ik het voor het ontwerp van mijn voedselbos (zie bijvoorbeeld mijn ontwerp voor een windsingel met bloeiboog en mijn ontwerp voor een sun trap). Alle ontwerpprincipes, technieken en relevante planten staan er in. Vaak aangevuld met praktische tips en ervaringen die je mag verwachten van iemand met twintig jaar ervaring.

Alle planten staan er met hun Engelse en botanische (Latijnse) naam in. Omdat ik een flink deel van de planten wil eten, zijn die botanische namen cruciaal. Want planten hebben in de spreektaal en bij kwekers soms allerlei verschillende namen en je wilt niet per ongeluk een giftige plant eten die dezelfde naam heeft. Toch merkte ik dat ik veel planten ook even (via Latijn) naar het Nederlands vertaalde en dat in het boek erbij schreef. Op zich werkt dat prima. Maar als je, zoals ik, zo’n 150 verschillende planten in je tuin wilt zetten (om mee te beginnen) en dat steeds in drie talen door elkaar doet, heb je dus 450 namen om te onthouden. Een vertaling van dit boek is dus zeker welkom!

In het Engelse boek schreef ik vaak de Nederlandse naam bij de planten, omdat ik steeds de zelfde planten aan het googlen was.

Recensie Praktisch Handboek Voedselbossen – Martin Crawford

Het mag duidelijk zijn dat ik fan ben van het originele boek. Maar hoe is de vertaling?

De vertalers hebben hun best gedaan erg nauwkeurig te vertalen. Daarbij is het ze gelukt om, ondanks dat Nederlandse woorden gemiddeld langer zijn dan Engelse woorden, de pagina’s gelijk te houden. Het hoofdstuk over Fungi in forest gardens start op bladzijde 309 in het origineel en het hoofdstuk Schimmels in het voedselbos staat op bladzijde 309 in de vertaling. Ook de foto’s zijn hetzelfde.

De auteur adviseert bij veel planten een aantal cultivars. Omdat juist cultivars vaak streekgebonden zijn, hebben de vertalers de cultivars die in Nederland goed verkrijgbaar zijn aangeduid met een *.

Twee pagina’s met informatie over stuiken

Een van de weinige echte wijzigingen in de tekst ontdekte ik bij de Aardbeienboom (Arbutus unedo). Die zou 6 tot 8 meter moeten worden en Crawford adviseert ‘Rubra’ als cultivar, maar Nederlandse kwekers verkopen alleen de cultivar ‘Compacta’ die veel kleiner blijft. Volgens de kwekers die ik sprak is die beter winterhard en daarom verkopen ze alleen die. In de vertaling is dat aangepast.

Opbouw Praktisch Handboek Voedselbossen

Het boek bestaat uit drie delen en een aantal bijlagen:

• Het eerste deel gaat over hoe voedselbossen werken. Vooral theorie over natuurlijke processen, bodemvruchtbaarheid en de effecten van klimaatverandering.
• Deel twee beslaat het grootste deel van het boek. Hierin komt het ontwerpen aan bod. Ook vind je steeds per laag (kruin, struik, bodem enz) een hoofdstuk met plantenbeschrijvingen gevolgd door een hoofdstuk met ontwerpprincipes en tips voor die laag. Maar ook schema’s met de stand van de zon per maand en sommen met ideale afstanden tussen bomen om voldoende zon op de struiken en kruiden eronder te krijgen.
• Deel drie gaat over aanvullende onderdelen van een voedselbos. Denk aan het ontwerpen van paden en open plekken, maar ook aan het oogsten en bewaren van voedsel uit je voedselbos.
• In de bijlagen vind je tabellen met oogsttijden, bloeitijden, vermeerderingstabellen en lijsten met planten voor insecten of windkeringen.

Uitleg over een windkering

De vertaling leest een stuk makkelijker dan het Engels. Ook als je ervaren bent in lezen in het Engels, zul je waarschijnlijk van lang niet alle planten de Engelse naam weten. Dus dit boek is zeker een uitkomst die kennis over voedselbossen in Nederland toegankelijker maakt. En wat mij betreft nog steeds hét standaardwerk over voedselbossen.

Oordeel Praktisch Handboek Voedselbossen

Voordelen

• Erg compleet boek met veel informatie/li>
• Toegankelijk geschreven en opgemaakt
• Passend bij ons klimaat
• Per plant informatie over de schaduwtolerantie, grondvoorkeur, bestuiving, grootte, teelt, bloei, vruchtdracht, gebruik, oogsten en bewaren, verwerking, secundair nut, verzorging en cultivars.
• Zowel theoretisch als praktisch

Nadelen

• Dit is een boek voor voedselbossen die een complex systeem vormen waarin veel natuurlijke processen ruimte krijgen. Dat werkt niet op kleine schaal. Heb je een tuin van minder dan 1.000 vierkante meter, dan zou ik een ander boek kopen. Gaia’s Garden is een van mijn favorieten. En het nieuwe boek van Vera Greutink lijkt veelbelovend. Beide hebben een meer praktische insteek gericht op onder andere kleine tuinen.
• Praktisch Handboek Voedselbossen is, zoals de naam al zegt, een praktisch boek en een handleiding. Er staan flinke tabellen in en sommetjes waarmee je kunt uitrekenen hoeveel stikstof je planten nodig hebben en hoeveel stikstof andere planten kunnen leveren. En lange lijsten met planten en hun specificaties. Dat maakt het een fantastisch boek om een voedselbos mee te creëren, maar het kan ook wat overweldigend zijn. Zeker als het je eerste boek over dit onderwerp is. In dat geval zou je ook eerst een boek over permacultuur kunnen lezen. Wederom is Gaia’s Garden een van mijn favorieten omdat dit juist een boek vol passie is en daarmee een mooie tegenhanger. Maar er zijn veel goede boeken (en andere bronnen) over permacultuur en er komen er elk jaar meerdere bij die ook goed zijn.

Het is een uitvoerig boek over het ontwerpen en aanleggen van een voedselbos dat je bijna als handleiding zou kunnen uitvoeren. Alle technieken om de bodem te verbeteren, wind tegen te houden, je ontwerp te maken en talloze planten komen aan bod. Ben je serieus van plan een voedselbos te starten en heb je voldoende land tot je beschikking? Dan raad ik zeker aan dit boek te kopen. Bij elk tuinontwerp worden fouten gemaakt, maar als je dit boek hebt, zul jij er een paar minder maken. En daarmee heb je de € 49,95 die dit boek kost al snel terugverdiend.

Specificaties van het boek

• Titel: Praktisch Handboek Voedselbossen – ontwerp, aanleg en onderhoud van een eetbare bostuin
• Auteur: Martin Crawford
• Vertaling: Jelmer Bouma, Harrie van Noort, Vanda Oosterhuis en Diete van der Woude
• Gepubliceerd in: december 2018
• Uitgeverij: Schildpad Boeken
• Aantal pagina’s: 384
• ISBN-13: 9789077463352
• Formaat: hardcover