26 jan Test: Amanprana Khoisan Fleur de Sel

Begin december kwam bij Eigenwijs Blij de vraag binnen om een recensie te schrijven over een bepaald soort zout. Het betreft Khoisan Fleur de Sel, van de firma Amanprana. Omdat ik al wat uit wilde gaan zoeken over nut en noodzaak van grof zeezout, heb ik het op me genomen dit te gaan doen. Gewapend met een mooie geschenkverpakking Khoisan fleur de sel, vergezeld van familieleden die vanwege de kerstdagen wat meer thuis waren en in een tijd waar meer en met meer aandacht gekookt en gegeten werd (kerstvakantie), ben ik gaan testen, proeven en uitzoeken.

Voordat ik de diepte in ga met het zout eerst iets over Amanprana zelf. Amanprana verkoopt allerlei middelen gericht op de gezondheid van de mens. Middelen ook die in principe op verantwoorde wijze voor mens en milieu geproduceerd zijn. Fair trade is één van de pijlers van Amanprana. De naam zelf wordt uitgelegd als “serene levenskracht”. Voor meer informatie verwijs ik naar de website van Amanprana.

Fleur de sel is een speciaal soort zeezout. Zeezout wordt gemaakt door zeewater in bassins te laten indampen. Het water verdampt, het zout blijft achter. Gewoon zout, ook wel steenzout genoemd, wordt uit zoutlagen uit de bodem gehaald. Uiteindelijk is dit ook ingedampt zeewater, alleen heeft het indampen lange tijd geleden plaatsgevonden. Het gewone zeezout wordt gewonnen wanneer praktisch al het water is verdampt, het kan dan gewoon opgeschept worden. Fleur de sel wordt in een eerder stadium gewonnen. Wanneer het zoute water in een bassin een bepaalde concentratie heeft en de zon en windomstandigheden gunstig zijn, vindt er aan de oppervlakte van een bassin al zoutkristallisatie plaats. Deze kristallaag is iets anders van structuur en samenstelling dan het gewone zeezout. De laag wordt handmatig van het water afgeschept en is de basis van fleur de sel. Bij de meeste producenten ondergaat het verder geen bewerking. Mede hierdoor heeft het een iets hoger vochtgehalte en verschillende korrelgroottes. Fleur de sel betekent letterlijk “bloem van het zout”. Culinair gezien wordt fleur de sel beschouwd als lekker, zo niet het lekkerste, zout.

Khoisan fleur de sel van Amanprana wordt ook op deze wijze gewonnen, aan de westkust van Zuid-Afrika. Alleen is het zeewater dat gebruikt wordt in de zoutbassins afkomstig van een ondergronds zoutwatermeer. Zeewater sijpelt door een bodemlaag van 2000 meter en wordt daarna opgepompt naar een bassin aan de oppervlakte. Deze reis door de bodem filtert het zeewater en maakt het daardoor speciaal. Khoisan fleur de sel heeft een fair trade status.

Waarom zou je Khoisan fleur de sel willen kopen? Ik heb gekeken naar de smaak, de gezondheidseffecten en de prijs als meest bepalende factoren. Bij elk van die drie factoren neem ik zaken mee die er naar mijn mening bij horen.

De smaak van Khoisan fleur de sel

Amanprana geeft aan dat dit zout zacht van smaak is. Op niet geheel wetenschappelijke wijze heb ik bij mij thuis de smaak getest. Dit door het puur te proeven, het als tafelzout te gebruiken en het tijdens het bereiden van maaltijden toe te voegen. Smaak is niet alleen een kwestie van het waarnemen van smaakstoffen. Structuur, knapperigheid en temperatuur zijn factoren die mede de smaak bepalen. Denk maar eens aan een oud geworden koekje of een koude kop koffie.

Wij kwamen na een aantal testen, maaltijden en gesprekken tot het volgende: de smaak sec van Khoisan fleur de sel is niet wezenlijk anders dan die van gewoon zout. Echter, de wat grovere structuur maakt de smaaksensatie heel anders. Dit is vergelijkbaar met yoghurt waar ofwel poedersuiker, ofwel kristalsuiker in geroerd is. Bij de poedersuiker proef je egaal zoetzure yoghurt zonder bite, bij de kristalsuiker proef je zuurdere yoghurt met een zoetsensatie elke keer als je kristallen stuk bijt. Wij vonden door die wisselende zoutsensaties dit fleur de sel smakelijker dan gewoon keukenzout. Dit effect wordt alleen bereikt door het fleur de sel ofwel als tafelzout te gebruiken ofwel vlak voor het opdienen van gerechten toe te voegen. Het advies fleur de sel alleen zo te gebruiken kwam ik ook tegen in gevonden documenten over zeezout en fleur de sel. Gebruik tijdens het koken maakt dat alle kristallen oplossen en de genoemde smaaksensatie niet meer optreedt. Dit gevonden smaakeffect is echter niet uniek voor fleur de sel vonden wij. Grof zeezout, niet te fijn gemalen met een zoutmolen doet ongeveer hetzelfde.

Gezondheidseffecten van Khoisan fleur de sel

Amanprana geeft zelf aan dat Khoisan fleur de sel “dankzij de natuurlijke filtering nog alle van nature aanwezige macromineralen, elektrolyten en onmisbare sporenelementen bevat. Het zijn juist deze elementen die het lichaam nodig heeft”. Macromineralen zijn mineralen die standaard in grotere hoeveelheden nodig zijn voor ons lichaam, zoals natrium; sporenelementen zijn mineralen die in kleinere hoeveelheden nodig zijn, bv ijzer. Beiden zijn ook elektrolyten: dit zijn stoffen die in opgeloste vorm als geladen deeltje (ion) in water of bloed voorkomen. Standaard keukenzout bevat vrijwel alleen natrium. Er is ook keukenzout in de handel waar jodium aan toegevoegd is. Omdat dit in het kader van deze test niet relevant is besteed ik hier geen aandacht aan.

Om gefundeerd iets te kunnen zeggen over de gezondheidsaspecten van Khoisan fleur de sel is het nodig de exacte samenstelling te kennen. De reis van het gebruikte zeewater door de 2000 meter bodem zou namelijk kunnen leiden tot een substantieel andere samenstelling dan die van gewoon zeezout. Helaas geeft de verpakking van het product als ingrediënten alleen aan “100% fleur de sel”. Hierin is Amanprana niet uniek, een bij de Albert Hein gekochte verpakking zeezout geeft aan “zeezout, natuurlijke mineralen”. Mede omdat Amanprana aangeeft transparant te zijn heb ik ze gevraagd naar de exacte samenstelling, inclusief de effecten van de filtering door de bodem. Het antwoord was dat de samenstelling niet te geven is omdat het een natuurproduct betreft. Hierdoor zou standaardisering naar een lijst met stoffen en hoeveelheden niet mogelijk zijn. Wat mij betreft een te makkelijk antwoord. Als je stelt dat door de aanwezigheid van allerlei stoffen je product goed is voor ons lichaam dat moet je toch wat informatie kunnen geven over welke stoffen er ongeveer met welke hoeveelheden in zitten.

Bij gebrek aan informatie over Khoisan fleur de sel maak ik gebruik van gegevens van zeezout en fleur de sel Guérande, vergelijkbare natuurproducten. Mijn aanname is dat de samenstelling van Khoisan fleur de sel niet wezenlijk anders is. Door het speciale winningsproces bevat fleur de sel iets meer natrium en daardoor iets minder andere mineralen dan gewoon zeezout.

Het Voedingscentrum beveelt uit gezondheidsredenen aan dagelijks niet meer dan 6 gram zout te nuttigen. Dit met name gericht op de natriuminname. Door de gegevens van het zout van Guérande om te rekenen naar hoeveelheden per 6 gram en te combineren met gegevens van het Vitamine Informatie Bureau over benodigde hoeveelheden mineralen, is te schatten hoeveel van de aanbevolen hoeveelheden mineralen bij een gezonde zoutinname het lichaam binnenkomen. Voor onderstaande tabel is gebruik gemaakt van gegevens voor mannen van 19 tot 50 jaar. Voor andere leeftijden en geslachten gelden (iets) andere getallen.

*milligrammen mineralen per 6 gram
**dah = dagelijks aanbevolen hoeveelheid, ondergrens
*** van natrium is geen ondergrens gevonden, alleen een bovengrens

Uit deze tabel is te constateren dat bij een gezonde zoutinname van 6 gram per dag of minder voor geen enkel mineraal een groot deel van de dagelijkse minimaal aanbevolen hoeveelheid gehaald wordt. Dit sluit aan bij adviezen van zowel Nederlandse als Belgische voedingsadviesorganen die stellen dat gebruik van zeezout (en dus ook fleur de sel) in plaats van keukenzout geen wezenlijke bijdrage levert aan de gewenste hoeveelheden mineralen in voeding. Bij een normaal dieet worden die hoeveelheden ruimschoots gehaald vanuit andere levensmiddelen. Ook wordt afgeraden om zout te gebruiken om aan bepaalde sporenelementen te komen. Het streven van iedereen zou moeten zijn het beperken van de zoutinname, dit gezien het feit dat de meeste mensen meer zout binnenkrijgen dan goed voor ze is. De kreet van Amanprana “niet minder maar beter zout” is in dit opzicht te verwerpen: ook Khoisan fleur de sel bestaat voor het overgrote deel uit natriumchloride, de stof die bij hogere zoutinname ongezond is.

Amanprana stelt dat onbewerkt zout gezond blijft. “Het behoudt dan alle elektrolyten en sporenelementen die het zout een elektrische geleiding geven”. Omdat ik hier niet zoveel mee kon heb ik Amanprana om een toelichting gevraagd. Amanprana gaf aan dat het hier gaat over de uitwisseling van natrium en kalium in het lichaam, een belangrijke basis voor de zenuwimpulsgeleiding. En dat Khoisan fleur de sel het natrium hiervoor levert en fruit het kalium. Op zich klopt dit. Maar omdat alle culinaire zouten voor het overgrote deel bestaan uit natriumchloride zullen alle zouten in dezelfde mate bijdragen aan die geleiding. De andere elektrolyten (natrium en chloride zijn ook elektrolyten) en sporenelementen spelen geen rol in dit proces. De genoemde stelling van Amanprana is wat mij betreft dan ook onzin.

Amanprana stelt ook dat het zout door het oppompen naar oppervlakte zoutbekkens levenskracht, zonne-energie en regeneratievermogen krijgt. Hoe dit gebeurt wordt niet vermeld. Of dit zo is, is niet te controleren. Je gelooft het of gelooft het niet. Als je het gelooft zal het een effect kunnen hebben: zo werken placebo’s ook.

Mijn conclusie is dat op de gezondheidsclaim die Amanprana legt bij het gebruik van Khoisan fleur de sel veel is af te dingen. Vanuit het beginsel “alle beetjes helpen” is te stellen dat het gebruik van Khoisan fleur de sel in plaats van gewoon keukenzout zal leiden tot de inname van iets meer sporenelementen en iets minder natrium. Maar dit effect treedt ook op bij het gebruik van gewoon zeezout. Echter, omdat het grootste deel van onze zoutinname afkomstig is van door fabrikanten toegevoegde zouten aan levensmiddelen (80% zo stelt het voedingscentrum, maar dit is sterk afhankelijk van je dieet en levenswijze), blijft er van dat iets maar weinig over. Als dan het Khoisan fleur de sel zo wordt gebruikt als genoemd bij het onderdeel smaak: vooral als tafelzout, is het effect waarschijnlijk verwaarloosbaar.

De prijs van Khoisan fleur de sel

De geschenkverpakking op de foto bevat 200 gram zout en kost € 16,95. Een alternatief is de minder chique verpakking van 300 gram voor € 13,95. Ter vergelijking: een kilo keukenzout, al dan niet gejodeerd, kocht ik laatst bij de Albert Hein voor € 0,35 en een pond grof zeezout voor € 1,29. Zonder om te rekenen naar kiloprijzen is al te zien dat Khoisan fleur de sel flink duurder is. Een deel is te verklaren doordat de winningswijze van fleur de sel arbeidsintensief is. Maar er is ook fleur de sel te koop voor € 7,95 per halve kilo, Sal de Ibiza bijvoorbeeld, ook in een mooie pot.

Amanprana stelt dat Khoisan fleur de sel een fair trade label heeft. Dit klopt. Het is voor te stellen dat het zout hierdoor duurder wordt. Ik heb Amanprana gevraagd hoe de kostenopbouw er uit ziet en waar de opbrengsten heen gaan. Hoewel ik ook hier niet echt een bevredigend antwoord op gehad heb, is via andere websites wel wat te achterhalen. Khoisan is goed bezig is te concluderen. Al met al is Khoisan fleur de sel duur te noemen. Maar vanwege het fair trade label mag je verwachten dat een flink deel van de opbrengsten terecht komt bij mensen die het echt goed kunnen gebruiken. Dat maakt aanschaf van Khoisan fleur de sel vergelijkbaar met het geven aan goede doelen. En dat laatste doen veel mensen.

Terug naar de vraag waarom je Khoisan fleur de sel zou willen kopen. Als je financieel gezien iets goed wilt doen voor mensen in Zuid-Afrika en een smakelijk tafelzout wilt dan is dit zout een prima keuze. Als je gelooft in zaken als levenskracht en regeneratievermogen dan zijn er vergelijkbare zouten te koop die een stukje goedkoper zijn. En als je gezonder wilt eten, met name gericht op het binnenkrijgen van meer sporenelementen, dan zijn er zowel betere als veel goedkopere keuzes te maken.

PS

Om het artikel leesbaar te houden heb ik geregeld afgezien van het noemen van de bronnen bij verschillende gegevens die ik noem of waar ik een uitspraak op baseer. Uiteraard heb ik die bronnen wel. Mocht iemand die achtergronden willen weten dan hoor ik het graag, alles is beschikbaar.

==

Update naar aanleiding van reactie Amanprana

Naar aanleiding van dit artikel hebben de oprichter van Amanprana, Bart Maes, en ik nog wat gedachten en gegevens uitgewisseld over onder andere de recensie en het zout van Khoisan. Op basis hiervan geef ik hieronder een aanvulling.

Allereerst corrigeer ik een fout: ik gaf aan dat fleur de sel van Sal de Ibiza te koop is voor € 7,95 per halve kilo en daarmee goedkoper is dan Khoisan. Dit klopt niet helemaal, deze halve kilo is voornamelijk het gewicht van de pot en lepel. En uiteindelijk maar ruim 28 gram zout. Daarmee is het fors duurder dan Khoisan. Echter, Le Guérandaise Fleur de Sel is te koop voor € 10,69 per halve kilo. Ter vergelijking, Khoisan kost per halve kilo € 23,25 (prijs van de 300 grams verpakking omgerekend). De conclusie dat er goedkoper fleur de sel te koop is blijft dus staan.

Ik heb alsnog wat samenstellingsgegevens ontvangen van Amanprana. Die geven geen aanleiding de conclusie dat dit zout, gebruikt in een gezonde hoeveelheid, geen relevante bijdrage levert aan het binnenkrijgen van de gewenste hoeveelheden mineralen, aan te passen.

Bart en ik hebben ook geconstateerd dat we anders tegen bepaalde zaken aan kijken. Maar hoewel ik besef dat er meer is op aarde dan we met onze normale zintuigen kunnen waarnemen, blijf ik zeer sceptisch staan tegen zaken als “uitgedoofd zout” (uit zoutmijnen) enerzijds en “zout vol van zonne-energie” (recent gewonnen zeezout, zoals fleur de sel) anderzijds. Maar verschillen in inzichten maken het leven interessant. Zolang we maar buiten de nieuwe waan van “alternatieve feiten” blijven.